Jesienne barwy lasu

Jesień to czas, kiedy przyroda przygotowuje się do przetrwania nadchodzącej zimnej i śnieżnej pory roku. Spadek temperatury i coraz krótsze dni stają się bodźcem do wielu przemian, m.in. ssaki zmieniają swoje futra na cieplejsze i gromadzą zapasy pożywienia, ptaki migrują, a rośliny uruchamiają procesy fizjologiczne, które zwiększają ich odporność na mróz.

Drzewa przechodzą w stan spoczynku, minimalizują funkcje życiowe i przygotowują się do zrzucenia liści. Zanim to nastąpi, możemy obserwować niewątpliwie najbardziej atrakcyjną wizualnie zmianę zachodzącą w tym czasie w lesie - kolorowy spektakl barw. Żółte, pomarańczowe i czerwone kolory na liściach pojawiają się dzięki reakcji roślin na zmiany długości dnia i nocy, zwanej fotoperiodyzmem.

W tym czasie w liściach zielony barwnik chlorofil ulega rozkładowi, a wiele związków jak woda czy substancje odżywcze zostają z nich wycofane. Ujawniają się za to inne barwniki - żółte ksantofile, pomarańczowe karoteny i czerwone antocyjany. Ich zmienna ilość decyduje o barwach, przechodzących od brązu, przez czerwień po odcienie złota. Warto dodać, że w okresie wegetacji barwniki te również występują w liściach, wspomagając chlorofil. Barwnik ten jest jednak na tyle dominujący, że skrywa pozostałe barwy, dlatego liście wiosną i latem pozostają zielone.

W trakcie przebarwiania liści, w miejscu styku ogonka liściowego z łodygą powstaje tkanka odcinająca, zbudowana z cienkościennych komórek miękiszowych. Po rozpuszczeniu przez enzymy blaszki środkowej liść połączony jest z gałęzią tylko wiązką przewodzącą, a pod wpływem wiatru i siły grawitacji po pewnym czasie odpada. U niektórych gatunków drzew np. u dębu, wiązka przewodząca jest bardziej wzmocniona, przez co liście są silniej związane z łodygami i po obumarciu mogą na nich pozostać jeszcze długi czas.

U drzew iglastych procesy te przebiegają inaczej. Igły pokrywa gruba warstwa skórki i substancji woskowej, która zabezpiecza je przed niską temperaturą. Podczas mrozu woda z igieł jest odprowadzana, by nie doprowadzić do ich zamarznięcia i rozsadzenia. Dlatego na okres zimy drzewa iglaste z wyjątkiem modrzewia nie zrzucają igieł.

Podczas jesiennych spacerów warto zwrócić uwagę na przebarwiające się i opadające liście, a przy okazji nauczyć się rozpoznawać gatunki drzew i krzewów. O tej porze roku zachwycają nas krwistoczerwone liście dębu czerwonego (Quercus rubra). Jest to gatunek obcy, który przybył do naszego kraju z Ameryki Północnej, gdzie jest pospolitym drzewem. W Polsce, ze względu na jego efektowny wygląd, sadzony jest w parkach, zieleńcach i ogrodach. Rodzimymi gatunkami spotykanymi w naszej okolicy są dąb szypułkowy (Quercus robur) i dąb bezszypułkowy (Quercus petraea). Na pierwszy rzut oka są bardzo do siebie podobne, możemy je rozróżnić zwracając uwagę na cechy charakterystyczne ich liści.


fot. domena publiczna