Odrzucić, nie odrzucić… oto jest pytanie

Stosownie do treści art. 1012 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 459 z późn. zm., dalej „kodeks cywilny”), spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. Jeżeli spadkobierca nie odrzuci spadku, nie przyjmie spadku wprost ani z dobrodziejstwem inwentarza, to ex lege (z mocy samego prawa), w wyniku nowelizacji z 2014 r., odziedziczy na szczęście tylko tyle długów, ile wynosi wartość spadku (dziedziczenie z dobrodziejstwem inwentarza).

Jeśli chcemy przyjąć cały spadek (tzw. przyjęcie proste) albo go w całości odrzucić, w ciągu sześciu miesięcy od śmierci spadkodawcy musimy złożyć specjalne oświadczenie przed notariuszem lub sądem rejonowym właściwym dla naszego miejsca zamieszkania lub pobytu.

Nieco bardziej skomplikowana jest sytuacja jeśli spadkobierca, który odrzucił zadłużony spadek, ma własne niepełnoletnie dzieci, bowiem wówczas rodzic musi wystąpić do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na złożenie w ich imieniu oświadczenia o odrzuceniu spadku (jest to bowiem czynność przekraczająca zwykły zarząd majątkiem dziecka). Dopiero po uzyskaniu zgody Sądu może złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Jest to o tyle ważne, że zgoda musi być uzyskana tak szybko, by móc odrzucić spadek w imieniu dzieci w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym ich rodzic odrzucił spadek.

Do niedawna ogromne wątpliwości budziła możliwość odrzucania niejako „na zapas” spadku przez kolejnych spadkobierców wobec których termin 6-miesięczny jeszcze nie zaczął biec, na przykład nie było jasne czy równolegle z odrzuceniem spadku przez dzieci zmarłego mogą to również uczynić ich dzieci (wnuki zmarłego). Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 października 2017 r. wydanej w sprawie o sygn. akt: III CZP 48/17, wskazał, że sąd nie bada twierdzenia wnioskodawcy, że jest spadkobiercą, a co za tym idzie, dopuścił taką możliwość, choć nie wprost. W tym miejscu należy jednak wskazać, że uchwała została podjęta w składzie 3 sędziów i ma jedynie wiążące zastosowanie w sprawie, w ramach której sąd okręgowy złożył swoje zapytanie do Sądu Najwyższego. Z drugiej strony, w praktyce, wiele kolejnych orzeczeń zapewne znajdzie swoje oparcie w tezie podniesionej przez Sąd Najwyższy.

Na koniec należy zaznaczyć, że oprócz instytucji odrzucenia spadku prawo przewiduje również zrzeczenie się spadku. Stosownie do treści art. 1049 kodeksu cywilnego zrzeczenie obejmuje również zstępnych, czyli dzieci i wnuki. Wszystkie te osoby są wyłączone z dziedziczenia – tak jakby nie dożyły otwarcia spadku, co oznacza to, że zostaną pozbawione także prawa do zachowku. Należy jednak pamiętać, że zrzeczenie się spadku przed notariuszem dotyczy jedynie dziedziczenia ustawowego. Jeśli spadkodawca zostawił testament, to spadkobierca, który się zrzekł dziedziczenia, i tak może dostać po nim schedę, chyba że odrzuci spadek.

Już wkrótce przyjrzymy się możliwościom dochodzenia zadośćuczynienia przez osoby bliskie poszkodowanego w świetle ostatnio wydanego orzeczenia Sądu Najwyższego w tej materii.

Mec. Łukasz Piętka, Kancelaria Prawna RPLC

fot. pixabay